Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü – Ocak 2010
Bu çalışma, Türkiye Kalkınma Bankası ile Global Danışmanlık Hizmetleri arasında imzalanan anlaşma gereği, Bosna Bank International (BBI) tarafından yabancı ve yerli yatırımcıların belirlenen alanlarda ülkede yatırım yapmaya davet edilmesi amacıyla; Bosna Hersek Cumhuriyeti’nin yatırım olanaklarının araştırılması, ülkede yatırım ortamını olumsuz etkileyen faktörlerin belirlenmesi ve yatırım ortamının iyileştirilmesi konusunda alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla raporlar talep edilmesi kapsamında gerçekleştirildi.
Bu çalışmada, Bosna Hersek’in tarım sektörüne yönelik durum tespiti ile birlikte, sektörün ülke ekonomisi içerisindeki yeri ve önemi, sorunları, öncelikleri, potansiyelleri ile yatırım olanakları ve konuları ortaya konmaya çalışılmıştır.
Dağlık ve ormanlık yapısı nedeniyle tarıma elverişli arazisi çok olmamakla birlikte ülkenin kuzeybatı bölgesinde (Sırp Cumhuriyetindeki Posavina bölgesi) tarımsal üretim önem arz etmektedir. Özellikle bu bölgede yetiştirilen tarımsal ürünler (buğday, mısır, meyve ve sebze ürünleri) gıda sanayisinde küçük ölçekli tesislerin hammadde ihtiyaçlarını karşılayacak niteliktedir.
Ülkede hayvancılık ve et sektörü savaşta büyük darbe almış olmasına rağmen altyapı ve bilgi birikimi halen mevcuttur. Mayınlama nedeniyle tarım ve orman arazilerinin tamamının kullanılamadığı Bosna Hersek’te tarım arazileri ülke topraklarının % 51’ini teşkil etmektedir.
Bosna Hersek tarımsal üretiminde hayvancılık faaliyetleri ilk sırada yer almaktadır. 2008 yılı itibarıyla tarımsal ürünler satış değerinin % 21’ini bitkisel ürünler oluştururken, % 79’unu hayvancılık ürünleri oluşturmaktadır.
Faal nüfusun % 21’inin istihdam edildiği tarım sektörü, ülke Gayri Safi Yurtiçi Hasılası (GSYİH) içinde % 7,4’lük bir pay oluşturmaktadır.
Eskiden beri sınırlı miktarda ve modern olmayan yöntemlerle yapılan bitkisel ve hayvansal üretim, yaşanan savaş sırasında önemli oranda azalma göstermiş,
özellikle hayvan varlığında büyük gerileme yaşanmıştır. Bununla birlikte, savaş sonrasında toparlanma, eski konumuna gelme çabalarının yanı sıra bugün modern tarım teknikleri ile üretim yapmak, tarımda ileri ülkelerin seviyesine ulaşmak için çaba harcanmaktadır.
Bosna Hersek coğrafi yapının ve iklimin sağladığı avantaj ile basta ormancılık ve orman ürünleri olmak üzere tarım sektörü büyük bir potansiyele sahiptir. Orman ürünlerinin dışında Bosna Hersek’te pek çok sebze ve meyve yetişmekle birlikte, üretim iç tüketimi karşılayamamakta ve tarım ve gıda ürünlerinin önemli bir bölümü ithal edilmektedir.
Toprakların kullanım amaçlarına göre dağılımı
Bosna Hersek’in büyük bölümü dağlık arazi olup, tarımsal üretime elverişli alanlar sınırlıdır. Toplam 4.8 milyon hektar araziye sahip olan Bosna Hersek’te ormanlık alanlar 2.1 milyon hektar olup, ülke topraklarının % 44’ünü oluştururken, tarım alanları % 51’lik bir alanı kaplamaktadır. Ancak ekilebilir tarım alanları ülke genelindeki toprakların % 34’ünü oluşturmaktadır.
Ekilebilir tarımsal arazinin % 62.2’si tarla alanından (ekilen ve nadasa bırakılan alan), oluşurken, % 6.2’si meyvelik, % 0.3’ü bağlık, % 27.7’si de çayırlık alanlardan teşkil etmektedir.