IMF’den borç alan ülke konumundan “kredi veren” ülke konumuna gelen Brezilya’nın 2014 yılında Dünya Kupası’na, 2016 yılında Olimpiyatlara ev sahipliği yapacak olması dünyanın beşinci büyük ekonomisi olma hedefini 2014’den önce gerçekleştirebileceği tahminlerini kuvvetlendiriyor.
TC Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Sao Paulo Ticaret Ataşeliği – Mart 2010
Brezilya’nın 2000-2003 yılları arasında ekonomik büyümesi çok sınırlı kalmıştır. Yeni hükümetin uygulamaya başladığı politikalara paralel olarak büyüme hızı 2004 yılından itibaren artmaya başlamıştır. 2007 ve 2008 yıllarında sırasıyla % 6.1 ve % 5.2 ekonomik büyüme kaydedilmiştir.
Yüksek vergilerin üretim üzerindeki olumsuz etkisini düşürme ve rakip ülkelere (Hindistan, Çin ve Rusya Federasyonu) kıyasla genelde düşük kalan büyüme hızını artırma girişimi iktidarın öncelikli gündemini oluşturmuştur.
2008-2009 dönemindeki küresel ekonomik kriz nedeniyle, 2009 yılında Brezilya ekonomisi % 0.6 oranında daralma göstermiştir. Brezilya daha önceki krizlerde edindiği deneyimle son krizi daha istikrarlı bir şekilde atlatmış bulunmaktadır. The Economist’in ülke riski raporuna göre, Brezilya krize rağmen bankacılık, döviz kuru ve ülke ekonomik riski açısından “BB” risk notu ile istikrarlı bir durum sergilemektedir.
Brezilya Hükümeti küresel mali krize erken sayılabilecek bir tepki vermiş ve 2008 Ekim ayından başlayarak elindeki tüm mali gücü kullanarak arka arkaya destek paketlerini ve önlemleri devreye sokmuştur. Hammadde üreticisi ve ihracatçı bir ülke olarak küresel krizden etkilenmemesi mümkün olmamakla beraber, Brezilya’nın büyük ve nispeten dışa kapalı iç pazarının varlığı, 200 milyar doların üzerinde döviz rezervleri ve 2008’de bile çok büyük karlar elde edebilen bankacılık sistemiyle, nispeten dayanıklı bir görüntü çizmiştir.
2009 yılının ikinci yarısından itibaren Brezilya ekonomisinde iyileşme belirtileri gözlenmeye başlanmış olup, 2010 yılının tamamında toplam ekonomik büyüme % 7.7 oranında gerçekleşmiştir.
Son yıllarda kaydedilen yüksek ekonomik büyümenin nedenleri olarak, yabancı yatırımların artması, yurtiçi tüketim artışı, sınıflar arası ekonomik farkın azaltılması, gelir dağılımının düzeltilmesi ve orta sınıfın artması, ihracatta kaydedilen artışlar, eğitim alanındaki yatırımlar, kayıt dışı ekonominin azaltılması, artan ticari antlaşmalar ve diplomatik ilişkiler gösterilmektedir.
IMF 2010 yılı ekonomik büyüklüklere (PPP) göre dünya ülke sıralamasında 7. sırada ve Güney Amerika’nın en büyük ekonomisi konumunda bulunmaktadır. Brezilya, Latin Amerika ve Karayipler bölgesindeki gerek hacim olarak gerekse ürün çeşitliliği bakımından en büyük sanayi merkezi durumundadır.
Tablo 1. Brezilya’nın GSYİH’sının sektörlere göre dağılımı
| 2006a | 2007a | 2008a | 2009a | 2010a | 2011b | 2012b | 2013b | 2014b | |
| Tarım | 5,5 | 5,6 | 5,9 | 6.1 | 6.1 | 6.1 | 6.1 | 6.1 | 6.1 |
| Sanayi | 28,8 | 27,8 | 27,3 | 25.4 | 26.3 | 26.5 | 26.4 | 26.3 | 26.3 |
| Hizmetler | 65,8 | 66,6 | 66,7 | 68.5 | 67.6 | 67.4 | 67.5 | 67.6 | 67.6 |
a:Gerçekleşme b:E.I.U. tahminleri
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Risk Service, Mart 2010.
Tablodan da anlaşılacağı üzere Brezilya’da hizmetler sektörü ağırlık taşımakta olup, öne çıkan sektörler: telekomünikasyon, bankacılık, enerji, ticaret ve bilgi işlemdir.
Sanayide öne çıkan sektörler: demir ve çelik, sivil havacılık, kimyasallar, petrokimyasallar, ayakkabı, makine, motorlar, taşıt araçları, oto yedek parçaları, dayanıklı tüketim malları, çimento ve kerestedir.
Brezilya’nın temel sanayi sektörleri/ürünleri; lüks turistik gemilerden yarış botlarına ve 300.000 tonluk tankerlere kadar gemi inşası, motorlu araçlar, araba, araç ve kamyon, her tip otobüs, ağır nakliye araçları, arazi araçları, metaller (çelik, alaşımlar ve alüminyum dahil), gıda, havacılık ve uzay (tarımsal ilaçlama uçaklarından, 90 kişilik jet uçaklarına, askeri eğitim ve kargo uçakları Tucano ve uyduları araştıran sesten hızlı AMX’e kadar), bilişim sistemleri (donanım ve yazılım, özellikle bankacılık sistemleri ve bilgisayarlar), oyuncaklar, ofis ve ev eşyaları, ahşap ve ahşap ürünler, mobilya, radar ve uzaktan kumandalı alıcı sistemleri, ilaçlar, eczacılık ürünleri ve her tür tıbbi donanım, inşaat sanayi için gerekli her türlü ürün, tarım araçları ve teknolojisi, iletişim (ses ve veri), kağıt, matbaa malzemeleri, makineler, demiryolu lokomotif ve vagonları ve her türlü önemli sanayi ihtiyaçları için sermaye malları, ağır iş makineleri, donanımı ve teknolojisidir.
IMF’den borç alan ülke konumundan “kredi veren” ülke konumuna gelen Brezilya’nın 2014 yılında Dünya Kupası’na, 2016 yılında Olimpiyatlara ev sahipliği yapacak olması dünyanın beşinci büyük ekonomisi olma hedefini 2014’den önce gerçekleştirebileceği tahminlerini kuvvetlendirmektedir.
Öte yandan, 20 Ekim 2009’da yabancı sermaye çıkışlarında % 2 vergi alınması kararı yabancı yatırımcıların “Real” deki aşırı değerlenmeye karşı başka ne tür politikalar uygulamaya konulabileceği konusunda güvensizlik yaratmıştır.
31 Ekim 2010 tarihinde yapılan seçimde, Dilma Rousseff, 1 Ocak 2011 tarihinden itibaren 4 yıllığına Lula da Silva’nın yerine geçmek üzere seçilmiş bulunmaktadır. Brezilya’nın ilk bayan Cumhurbaşkanı olan Dilma, Lula’nın devamı olarak görülmekte ve ülkeyi yine işçi partisinin politikalarına göre yönetmesi beklenmektedir.
Birçok partinin oluşturduğu koalisyon hükümetiyle yönetilmesi yapılacak reformlar için engel oluşturmakla birlikte, yeni cumhurbaşkanı Dilma Roussef, vergi sistemlerini kolaylaştırmayı savunmakta ve ayrıca ticaret reformlarının devamının geleceğini belirtmektedir.
Gelişen ekonomisine rağmen, gerek gümrük vergileri gerekse iç vergilerin yüksekliği ve karmaşıklığı nedeniyle Brezilya ticari alanındaki zayıflığını sürdürmektedir. Bununla birlikte, güçlü bir iç piyasanın olması, ekonomik faaliyetlerinin çeşitliliği ve geçtiğimiz dönemdeki siyasi istikrarı Brezilya’yı yatırımcılar için cazip bir ülke haline getirmektedir.
Brezilya’nın dış ticareti
Brezilya’nın dış ticaretinin gelişimi
Brezilya’nın milli geliri (GDP) 2009 yılında küresel finansal ve ekonomik kriz nedeniyle % 0,2 oranında daralmıştır. Buna paralel olarak, Brezilya’nın dünyadan ithalatı 2009 yılında % 26 oranında azalarak 128 milyar $’a gerilemiştir. 2009 yılında dünyaya ihracatı ise % 23 azalmış ve 153 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. Toplam ticaret hacmi % 24 gerileyerek 280 milyar $ olmuştur.
Brezilya’nın ekonomik büyüme oranı 2010 yılında % 7.7 oranında gerçekleşmiş olup, 2011 yılında ise % 4.5 olması beklenmektedir. 2010 yılında bahse konu ekonomik canlanma ve Brezilya’nın para biriminin (Real) ABD Doları karşısında değer kazanmasının da etkisiyle, ithalatta ciddi oranda bir artış yaşanmıştır. Brezilya’nın dünyadan ithalatı, 2010 yılı tamamında % 42 artışla 182 milyar $ civarında gerçekleşmiştir.
2009 yılında bir önceki yıla kıyasla % 23 oranında gerileyerek 153 milyar $’a gerileyen ihracatı ise 2010 yılında % 32’lik bir büyüme göstererek 202 milyar $’a ulaşmıştır.
Toplam ticaret hacmi 384 milyar $ olarak gerçekleşmiş ve 20 milyar $ dış ticaret fazlası vermiştir.
Brezilya’nın dış ticaretindeki bu canlanmanın önümüzdeki yıllarda da devam etmesi beklenmekte ve Brezilya’nın toplam ithalatının 2011 yılında 210-215 milyar $’a ulaşması beklenmektedir.
Tablo 2. Brezilya’nın dış ticaretinin gelişimi
| 2005 | 2006 | % Değ. | 2007 | % Değ. | 2008 | % Değ. | 2009 | % Değ. | 2010 | % Değ. | |
| İhracat | 118.529 | 137.806 | 16 | 160.649 | 17 | 197.942 | 23 | 152.995 | – 23 | 201.915 | 32 |
| İthalat | 73.600 | 91.343 | 24 | 120.621 | 32 | 173.197 | 44 | 127.647 | – 26 | 181.649 | 42 |
| Denge | 44.928 | 46.463 | 3 | 40.028 | – 14 | 24.746 | – 38 | 25.347 | 2 | 20.267 | – 20 |
| Hacim | 192.129 | 229.149 | 19 | 281.270 | 23 | 371.139 | 32 | 280.642 | – 24 | 383.564 | 37 |
Brezilya’nın en fazla ihracat yaptığı ülkeler
Brezilya’nın ihracatında en önemli ticaret ortakları Çin, ABD ve Arjantin’dir. İhracatındaki ilk 10 ülkenin toplam ihracatı içindeki payı % 55’dir. Türkiye ise Brezilya’nın ihracatında 39. sırada yer almakta ve toplam içerisinde % 0,5 lik bir pay almaktadır.
Tablo 3. Brezilya’nın ihracatında ilk 10 ülke
| İthalatçı Ülkeler | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | % Pay | |
| 1 | Çin | 8.402.369 | 10.748.814 | 16.403.039 | 20.190.832 | 30.785.906 | 15,2 |
| 2 | ABD | 24.774.416 | 25.335.516 | 27.734.720 | 15.744.930 | 19.462.416 | 9,6 |
| 3 | Arjantin | 11.739.592 | 14.416.946 | 17.605.620 | 12.784.967 | 18.522.520 | 9,2 |
| 4 | Hollanda | 5.748.570 | 8.840.872 | 10.482.595 | 8.150.135 | 10.227.723 | 5,1 |
| 5 | Almanya | 5.690.810 | 7.211.325 | 8.850.810 | 6.174.960 | 8.138.465 | 4,0 |
| 6 | Japonya | 3.894.521 | 4.321.335 | 6.114.520 | 4.269.695 | 7.140.832 | 3,5 |
| 7 | İngiltere | 2.829.592 | 3.301.078 | 3.791.802 | 3.726.539 | 4.634.526 | 2,3 |
| 8 | Şili | 3.913.549 | 4.264.400 | 4.791.703 | 2.656.794 | 4.258.362 | 2,1 |
| 9 | İtalya | 3.836.472 | 4.463.875 | 4.765.476 | 3.016.186 | 4.235.366 | 2,1 |
| 10 | Rusya | 3.443.428 | 3.741.296 | 4.652.979 | 2.868.561 | 4.152.041 | 2,1 |
| 39 | Türkiye | 590.292 | 693.368 | 816.091 | 609.780 | 1.033.982 | 0,5 |
| Diğerleri | 62.942.581 | 73.310.039 | 91.933.093 | 72.801.357 | 89.323.141 | 44,2 | |
| İlk 10 Ülke Toplamı | 74.273.319 | 86.645.457 | 105.193.264 | 79.583.599 | 111.558.157 | 55,2 | |
| DÜNYA | 137806192 | 160648864 | 197942448 | 152994736 | 201915280 | 100,0 |
Brezilya’nın en fazla ithalat yaptığı ülkeler
Brezilya’nın ithalatında en önemli ticaret ortakları yine ABD, Çin ve Arjantin’dir. İthalatındaki ilk 10 ülkenin toplam ithalatı içindeki payı % 63’dür. Türkiye ise Brezilya’nın ithalatında 44. sırada yer almakta ve toplam içerisinde % 0,4 lük bir pay almaktadır.
Tablo 5. Brezilya’nın ithalatında ilk 10 ülke
| İhracatçı ülkeler | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | % Pay | |
| 1 | ABD | 14.856.489 | 18.889.840 | 25.849.680 | 20.214.138 | 27.249.180 | 15,0 |
| 2 | Çin | 7.989.343 | 12.617.755 | 20.040.022 | 15.911.145 | 25.593.140 | 14,1 |
| 3 | Arjantin | 8.053.648 | 10.409.997 | 13.257.932 | 11.281.165 | 14.426.306 | 7,9 |
| 4 | Almanya | 6.503.178 | 8.674.518 | 12.025.396 | 9.865.611 | 12.552.497 | 6,9 |
| 5 | G. Kore | 3.106.306 | 3.391.063 | 5.412.420 | 4.818.447 | 8.422.315 | 4,6 |
| 6 | Japonya | 3.839.523 | 4.609.583 | 6.806.892 | 5.367.570 | 6.981.802 | 3,8 |
| 7 | Nijerya | 3.883.714 | 5.273.247 | 6.706.282 | 4.760.355 | 5.919.700 | 3,3 |
| 8 | İtalya | 2.572.212 | 3.350.069 | 4.615.840 | 3.668.408 | 4.843.633 | 2,7 |
| 9 | Fransa | 2.844.485 | 3.531.556 | 4.700.840 | 3.624.809 | 4.810.490 | 2,6 |
| 10 | Hindistan | 1.473.955 | 2.164.928 | 3.563.604 | 2.190.899 | 4.242.373 | 2,3 |
| 44 | Türkiye | 145.593 | 209.562 | 337.522 | 399.322 | 656.506 | 0,4 |
| Diğerleri | 36.074.338 | 47.498.754 | 69.880.210 | 45.545.459 | 65.950.730 | 36,3 | |
| İlk 10 Ülke Toplamı | 55.122.853 | 72.912.556 | 102.978.908 | 81.702.547 | 115.041.436 | 63,3 | |
| DÜNYA | 91342784 | 120620872 | 173196640 | 127647328 | 181648672 | 100,0 |
Brezilya’ya Türkiye’den ihracatta potansiyel arz eden sektörlerin tespit edilmesinde ve değerlendirilmesinde, firmalarımızda farkındalık yaratmak ve Brezilya’daki fuarlara milli katılımın desteklenmesi ile sektörel ticaret heyetlerinin organize edilmesinde sektör tercihinde öncelik verilmesi gereken sektörlerin belirlenmesi amaçlanmıştır.
Türkiye Brezilya ikili ticareti
Kuru kayısı, fındık, incir ve üzüm gibi geleneksel ürünlerimizin Brezilya’ya ihracatı artış göstermekle birlikte, sanayi ürünlerindeki yüksek artış oranı karşısında toplam içerisindeki payı yıllar itibarıyla düşmüş durumda.
Tablo 1. Türkiye-Brezilya ikili ticareti (Milyon $)
| 2006 | 2007 | % Değ. | 2008 | % Değ. | 2009 | % Değ. | 2010 | % Değ. | |
| İHRACAT | 122 | 230 | 89 | 318 | 38 | 388 | 22 | 614 | 58 |
| İTHALAT | 935 | 1.173 | 25 | 1.424 | 21 | 1.106 | – 22 | 1.348 | 22 |
| DENGE | -813 | -943 | 16 | -1.106 | 17 | -718 | -35 | -733 | 2 |
| HACİM | 1.057 | 1.403 | 33 | 1.742 | 24 | 1.494 | -14 | 1.962 | 31 |
Brezilya ile ülkemiz arasındaki ikili ticaret yıllar itibarıyla çok hızlı bir gelişim göstermiştir. 2006 yılında 1 milyar $ olan ticaret hacmi 2008 yılında 1.75 milyar $’a yükselmiştir. Brezilya’ya 2008 yılında ihracatımız 2006 yılına kıyasla % 160 artış kaydederek 318 milyon $’a yükselmiştir. 2008 yılında Brezilya’dan ithalatımız ise 2006 yılına kıyasla % 52 artışla 1.4 milyar $’a ulaşmıştır.
2009 yılında dünya genelinde yaşanan küresel finansal kriz nedeniyle Brezilya’dan ithalatımızda % 22 gerileme yaşanırken, Brezilya’ya ihracatımız krize rağmen % 22 büyüme kaydederek 388 milyon $’a yükselmiştir.
2010 yılında ise, Brezilya’ya ihracatımız % 58 artış göstererek 614 milyon $ olarak gerçekleşmiş, bu ülkeden ithalatımız ise % 22 artışla 1.348 milyon $’a ulaşmıştır. Toplam ticaret hacmi 2 milyar dolara yaklaşmıştır.
Brezilya’nın kendi kayıtlarına göre ise, 2010 yılında Brezilya’ya ihracatımız 657 milyon $, Brezilya’dan ithalatımız ise 1.034 milyon $ olarak gerçekleşmiştir.
Ticaret dengesi yine ülkemiz aleyhine gerçekleşmiş ancak, ihracatın ithalatı karşılama oranı bakımından değerlendirildiğinde ülkemiz lehine ciddi bir ilerleme kaydedildiği görülmektedir.
Yıllar itibarıyla Brezilya’nın dünya genelinden yapmış olduğu ithalat miktarındaki artış oranları ile Türkiye’den ithalatında meydana gelen artış oranları karşılaştırıldığında, ülkemizden ithalatın genel ithalat seyrinin çok üzerinde bir artış kaydettiği gözlenmektedir.
2006 yılında Brezilya’nın ülkemizden ithalatının toplam ithalatı içerisindeki payı % 0,16 iken, bu oran 2010 yılında % 0,36’ya yükselmiştir. Brezilya’nın ülkemize ihracatı ise toplam ihracatının % 0,51’ine karşılık gelmektedir.
İkili ticaretteki bahse konu ivmenin önümüzdeki yıllarda da devam etmesi ve Brezilya’ya ihracatımızın 2011 yılında 1 milyar $’ın üzerine çıkması beklenmektedir.
Tarım ürünlerinin bu ülkeye toplam ihracatımız içerisinde payı 2006 yılında % 24 iken, bu oran 2010 yılında % 8’e düşmüştür. Kuru kayısı, fındık, incir ve üzüm gibi geleneksel ürünlerimizin Brezilya’ya ihracatı artış göstermekle birlikte, sanayi ürünlerindeki yüksek artış oranı karşısında toplam içerisindeki payı yıllar itibarıyla düşmüştür.
Tarım ürünlerinin Brezilya’dan toplam ithalatımız içerisinde payı ise 2006 yılında % 19 iken, bu oran 2010 yılında % 18 seviyesinde gerçekleşmiştir. Özellikle soya fasulyesi, soya yağı, tütün, pamuk gibi hammadde niteliğindeki tarım ürünlerinin ithalatı her yıl yüksek oranda artış göstermiştir.
2010 yılında Brezilya’ya ihraç edilen ilk 50 ürün incelendiğinde, araba, araba aksam ve yedek parçaları, iplik, demir ve çelik ürünleri, fındık, çimento, tütün, araba lastiği, gübre, kuru kayısı, kuru üzüm, kuru incir, maya, kesme ve düzeltme makineleri, aspiratörler, parafin, traktör, mermer ve travertenin temel ihraç ürünlerimiz olduğu görülmektedir.
Brezilya’nın dünyadan ithalatı
Tablo 2. Brezilya’nın dış ticaretinin gelişimi
| 2005 | 2006 | % Değ. | 2007 | % Değ. | 2008 | % Değ. | 2009 | % Değ. | 2010 | % Değ. | |
| İhracat | 118.529 | 137.806 | 16 | 160.649 | 17 | 197.942 | 23 | 152.995 | – 23 | 201.915 | 32 |
| İthalat | 73.600 | 91.343 | 24 | 120.621 | 32 | 173.197 | 44 | 127.647 | – 26 | 181.649 | 42 |
| Denge | 44.928 | 46.463 | 3 | 40.028 | – 14 | 24.746 | – 38 | 25.347 | 2 | 20.267 | – 20 |
| Hacim | 192.129 | 229.149 | 19 | 281.270 | 23 | 371.139 | 32 | 280.642 | – 24 | 383.564 | 37 |
Brezilya’nın milli geliri (GDP) 2009 yılında küresel finansal ve ekonomik kriz nedeniyle % 0,2 oranında daralmıştır. Buna paralel olarak, Brezilya’nın dünya’dan ithalatı 2009 yılında % 26 oranında azalarak 128 milyar $’a gerilemiştir. 2009 yılında dünya’ya ihracatı ise % 23 azalmış ve 153 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. Toplam ticaret hacmi % 24 gerileyerek 280 milyar $ olmuştur.
Brezilya’nın ekonomik büyüme oranı 2010 yılında % 7.7 oranında gerçekleşmiş olup, 2011 yılında ise % 4.5 olması beklenmektedir. 2010 yılında bahse konu ekonomik canlanma ve Brezilya’nın para biriminin (Real) ABD Doları karşısında değer kazanmasının da etkisiyle, ithalatta ciddi oranda bir artış yaşanmıştır. Brezilya’nın dünyadan ithalatı, 2010 yılı tamamında % 42 artışla 182 milyar $ civarında gerçekleşmiştir.
2009 yılında bir önceki yıla kıyasla % 23 oranında gerileyerek 153 milyar $’a gerileyen ihracatı ise 2010 yılında % 32’lik bir büyüme göstererek 202 milyar $’a ulaşmıştır.
Toplam ticaret hacmi 384 milyar $ olarak gerçekleşmiş ve 20 milyar $ dış ticaret fazlası vermiştir.
Brezilya’nın dış ticaretindeki bu canlanmanın önümüzdeki yıllarda da devam etmesi ve Brezilya’nın toplam ithalatının 2011 yılında 210-215 milyar $’a ulaşması beklenmektedir.
Brezilya’nın ithalatında en önemli ticaret ortakları ABD, Çin ve Arjantin’dir. İthalatındaki ilk 10 ülkenin toplam ithalatı içindeki payı % 63’dür. Türkiye ise Brezilya’nın ithalatında 44üncü sırada yer almakta ve toplam içerisinde % 0,4 lük bir pay almaktadır.
Tablo 3. Brezilya’nın ithalatında ilk 10 ülke
| İhracatçı ülkeler | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | % Pay | |
| 1 | ABD | 14.856.489 | 18.889.840 | 25.849.680 | 20.214.138 | 27.249.180 | 15,0 |
| 2 | Çin | 7.989.343 | 12.617.755 | 20.040.022 | 15.911.145 | 25.593.140 | 14,1 |
| 3 | Arjantin | 8.053.648 | 10.409.997 | 13.257.932 | 11.281.165 | 14.426.306 | 7,9 |
| 4 | Almanya | 6.503.178 | 8.674.518 | 12.025.396 | 9.865.611 | 12.552.497 | 6,9 |
| 5 | G. Kore | 3.106.306 | 3.391.063 | 5.412.420 | 4.818.447 | 8.422.315 | 4,6 |
| 6 | Japonya | 3.839.523 | 4.609.583 | 6.806.892 | 5.367.570 | 6.981.802 | 3,8 |
| 7 | Nijerya | 3.883.714 | 5.273.247 | 6.706.282 | 4.760.355 | 5.919.700 | 3,3 |
| 8 | İtalya | 2.572.212 | 3.350.069 | 4.615.840 | 3.668.408 | 4.843.633 | 2,7 |
| 9 | Fransa | 2.844.485 | 3.531.556 | 4.700.840 | 3.624.809 | 4.810.490 | 2,6 |
| 10 | Hindistan | 1.473.955 | 2.164.928 | 3.563.604 | 2.190.899 | 4.242.373 | 2,3 |
| 44 | Türkiye | 145.593 | 209.562 | 337.522 | 399.322 | 656.506 | 0,4 |
| Diğerleri | 36.074.338 | 47.498.754 | 69.880.210 | 45.545.459 | 65.950.730 | 36,3 | |
| İlk 10 Ülke Toplamı | 55.122.853 | 72.912.556 | 102.978.908 | 81.702.547 | 115.041.436 | 63,3 | |
| DÜNYA | 91.342.784 | 120.620.872 | 173.196.640 | 127.647.328 | 181.648.672 | 100,0 |
Potansiyel sektörler
Tarım
Tarımsal ürünlerde ihracat potansiyeli bulunan ana sektörler:
- Kuru meyve ve sebzeler
- Çikolata ve şekerleme
- Maya
- Zeytin ve zeytinyağı
Türkiye’nin Brezilya’ya halihazırda ihracat yapmakta olduğu tarım ürünleri: fındık, kuru üzüm, kuru kayısı, kuru incir, maya, tütün, kurutulmuş sebzeler, anason, kimyon tohumu ve diğer baharatlardır. Bu ürünlerin yanı sıra, zeytin ve zeytinyağı, makarna, çikolata ve domates salçasında ihracat potansiyeli bulunmaktadır.
Sanayi
Sanayi ürünlerinde ihracat potansiyeli bulunan ana sektörler:
- Demir ve çelik
- Otomotiv yan sanayi
- Toplu taşıma araçları
- Tekstil ve konfeksiyon, ev tekstili
- Yapı malzemeleri
- Makine
- Plastik ürünleri
- Kozmetik
- Beyaz eşya
- Doğal taşlar
- Kimyasallar
- Uçak yan sanayi
Türkiye’nin Brezilya’ya halihazırda ihracat yapmakta olduğu başlıca sanayi ürünleri: demir ve çelik ürünleri, otomotiv yan sanayi ürünleri, traktör, toplu taşıma araçları, kamyon, iplik, çimento, mermer, kimyasallar, otomobil lastiği, koltuk, davlumbazlar, makine ve takım tezgahları ve eşanjörlerdir.
Bu ürünlerin yanı sıra, bakır, petrol ürünleri ve yağları, alüminyum ve ürünleri, eczacılık ve kozmetik ürünleri, gübre, plastik ürünleri, kumaş, giyim eşyası, klima, bulaşık makinesi, elektrik alet ve ekipmanlar, kablo, uçak yan sanayi ürünleri ve otel ekipmanlarında ihracat potansiyeli bulunmaktadır.
Tarım ve gıda ürünleri
Tablo 4. Brezilya’ya tarım ve gıda ürünleri ihracat potansiyeli değerlendirme matrisi
| Ürün kodu | Ürün tanımı | Gümrük vergisi | Brezilya’nın dünyadan ithalatı | Brezilya’nın TR’den ithalatı | Türkiye’nin dünyaya ihracatı | |||||
| % | 2009 | 2010 | Ana tedarikçiler | 2009 | 2010 | 2009 | 2010 | İhraç pazarları | ||
| ‘0712 | Kuru sebzeler | 10 | 25 | 50 | Çin (% 67), Arjantin (% 8), Hindistan (% 7), Türkiye (% 5), Şili (% 4) | 2 | 2 | 63 | 62 | ABD, İtalya, Almanya, Avustralya, İngiltere |
| ‘0802 | Fındık, taze veya kurutulmuş, kabuklu veya soyulmuş | 06 – 10 | 57 | 81 | Şili (% 57), Türkiye (% 18), Portekiz (% 8), ABD (% 6), İspanya (% 4) | 19 | 15 | 840 | 1.045 | İtalya, Almanya, Fransa, İsviçre, Polonya |
| ‘0806 | Üzümler, taze ve kurutulmuş | 10 | 54 | 87 | Arjantin (% 58), Şili (% 22), İran (% 8), Türkiye (% 5), S. Afrika (% 2) | 0 | 4 | 563 | 622 | ABD, Rusya, Almanya, Hollanda, İtalya, Bulgaristan |
| ‘080820 | Taze armut | 10 | 135 | 162 | Arjantin (% 74), Portekiz l(% 16), ABD (% 5), İspanya (% 3), Uruguay (% 1) | – | – | 17 | 17 | İran, Almanya, S. Arabistan, Rusya, Romanya |
| ‘0813 | Kuru meyveler (Kurutulmu, kayısı) | 10 | 28 | 37 | Arjantin (% 43), Türkiye (% 33), Şili (% 22) | 8 | 13 | 295 | 369 | ABD, Almanya, Rusya, İngiltere, Fransa, |
| ‘0909 | Anason, Çin anasonu, rezene, kişniş, kimyon tohumları , etc. | 10 | 17 | Hindistan (% 47), Suriye (% 23), Türkiye (% 15), Arjantin (% 5), Mısır (% 4) | 3 | 3 | 23 | 26 | ABD, Almanya, Bangladeş, Brezilya, Hollanda | |
| ‘1509 | Zeytinyağı ve türevleri | 10 | 210 | 232 | Portekiz (% 57), İspanya (% 23), Arjantin (% 11), İtalya (% 7), Yunanistan (% 1) | 0 | 0 | 96 | 64 | ABD, S. Arabistan, Japonya,İtalya, BAE |
| Şeker mamulleri (beyaz çikolata dahil), kakao içermeyen | 20 | 21 | 22 | Ekvador (% 40) , Arjantin (% 22), İspanya (% 7), Çin (% 5), ABD (% 3) | 1 | 1 | 279 | Irak, ABD, İngiltere, Almanya, Romanya | ||
| ‘1806 | Çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahzarları | 18-20 | 62 | 79 | Arjantin (% 42), İsviçre (% 21), Belçika (% 8), İtalya (% 7), Uruguay (% 3) | 1 | 0 | 329 | 365 | BAE, İsrail |
| ‘1902 | Makarna ve kuskus | 16 | 23 | 25 | Italya (% 72), Şili (% 12), Fransa (% 4), Uruguay (% 3), Arjantin (% 2) | 0 | – | 149 | 186 | Togo, Irak, Benin, Angola, Japonya |
| ‘200290 | Domatesle hazırlanmı, sirke ya da asetik asitle korunmuş | 14 | 19 | 41 | Şili (% 41), Çin (% 31), ABD (% 20), İtalya (% 5), Peru (% 1) | – | – | 182 | 144 | Irak, S. Arabistan, Japonya, Kuveyt, Cezayir |
| ‘200570 | 14 | 95 | 126 | Arjantin (%72), Peru (% 18), İspanya (% 6), Portekiz (% 2), Şili (% 1) | – | 0 | 90 | 108 | Almanya, Romanya, Irak Bulgaristan, ABD | |
| ‘2102 | Maya | 2 – 14 | 53 | 58 | Arjantin (% 40), Paraguay (% 14), Fransa (% 12), Çin (% 11), Türkiye (% 9) | 4 | 5 | 183 | 177 | Cezayir, Sudan, Irak, Rusya, Angola |
| ‘2401 | İşlenmemiş tütün ve tütün döküntüleri | 10 – 14 | 62 | 68 | Hindistan (% 57), Türkiye (% 10), Arjantin (% 10), Malav i (% 5), İtalya (% 4) | 9 | 7 | 491 | 401 | ABD, Belçika, Hollanda, Rusya |
Zeytin ve zeytinyağı
Ülkede popülaritesi giderek artan zeytinyağı tüketiciler tarafından egzotik bir ürün olarak kabul edilmekte neredeyse bir ilaç gözüyle bakılmaktadır. Bu bağlamda da ithalatı giderek artış göstermektedir.
Orta ve büyük marketlerin tamamında zeytinyağı raflarda yerini almış bulunmaktadır. Genelde ekstra sızma zeytinyağları ve 500 ml’lik cam ve teneke ambalajlar tercih edilmektedir. Plastik ambalajların kullanımı tercih edilmemektedir. İthalatçılar perakende satış yerlerinde ürün örnekleri dağıtmakta ve tüketicilere test yaptırarak promosyon faaliyetlerinde bulunmaktadırlar.
Ortanın üstü ve üst gelir gruplarında bulunan tüketiciler arasında zeytinyağı tüketiminin gelecek yıllarda da artacağı tahmin edilmektedir. Dünya zeytinyağı ithalatında % 3,8’lik bir paya sahip olan Brezilya 2010 yılında 232 milyon dolarlık zeytinyağı ithal etmiş olup, ithalatın % 57’si tarihi geçmişi ve kültürel bağları nedeniyle Portekiz’den yapılmıştır.
Pazardaki diğer önemli ülkeler ise İspanya, Arjantin, İtalya ve Yunanistan’dır. Bu ülkeler kurmuş oldukları dağıtım ağlarıyla pazarda etkin olarak yer almaktadırlar. Türkiye henüz Brezilya zeytinyağı pazarında bilinmemektedir. Dünya zeytinyağı pazarında önemli bir yere sahip bulunan ülkemizin bu özelliğini tanıtıcı faaliyetler sayesinde, ithalatçıların dikkatinin çekilebileceği düşünülmektedir. Ayrıca, Brezilya’da dolum tesisi kurulması da pazara giriş açısından mümkün görülmektedir. Zeytinyağına uygulanan gümrük vergisi % 10’dur.
Zeytinyağının yanı sıra, zeytin de Brezilya’ya ihraç edebileceğimiz potansiyel ürünler arasında görülmektedir. Brezilya 2010 yılında 126 milyon dolarlık zeytin ithal etmiştir. Pazarın yaklaşık % 72’sine Arjantin hakimdir. Brezilya’nın 2010 yılında, zeytin ithal ettiği diğer önemli ülkeler Peru, Şili, İspanya ve Portekiz’dir.
Ülkede yaşanan sağlık sorunları nedeniyle sağlıklı beslenme alışkanlıklarının yerleşmesi, bu paralelde de sağlıklı ürünlere talep artışı oluşması beklenmektedir. Ayrıca İtalyan restoranların yoğun olduğu bölgelerde pizzalarda zeytin kullanımı ve ülke genelinde unlu mamullerin zeytinle hazırlanmış sağlıklı seçeneklerinin tüketiciye tanıtımı Türk zeytin ve zeytinyağının Brezilya tüketicisi ile tanışması açısından önemlidir.
Şekerli ve çikolatalı mamuller
Dünyanın 1. şeker üreticisi ve ihracatçısı olan Brezilya aynı zamanda önemli bir kakao üreticisidir. Şekerli mamuller üretiminde de dünyanın 2. büyük ülkesi olan Brezilya’nın bu ürün grubunda ithalatı da bulunmaktadır. Son beş yıllık dönemde Brezilya’nın şekerli ve çikolatalı mamuller (1704 ve 1806) ithalatı düzenli olarak artış göstererek 33,7 milyon dolardan 101 milyon dolara yükselmiştir. İthalatının % 80’ini çikolatalar oluşturmaktadır.
Türkiye’nin Brezilya’ya ihracatının % 60’ını çikolatalı mamuller oluşturmaktadır. Bu grup içinde kokolin grubu ürünlerin ihracatı daha fazla gerçekleşmektedir. Şekerli mamuller grubu içinde Brezilya’ya gerçekleşen ihracatın tamamına yakınını ise sakızlı ve jöleli şekercilik mamulleri oluşturmaktadır. Türkiye’den Brezilya’ya çklet ihracatı bulunmamaktadır.
Brezilya çikolatalı mamuller pazarında son yıllarda, düşük gelir grubundaki tüketicilere de ulaşmak amacıyla üreticilerin küçük ambalajlı ürünlere yönelerek satış fiyatlarını düşük tutmaya çalıştıkları görülmektedir. 2008 yılı öncesinde pazarda çok az görülen 30-40 gramlık ambalajlardaki ürünlerin satışının hızla arttığı görülmektedir. Hediye ambalajında kokolinler ile jöleli şekerlerin ülkemiz ürünleri için potansiyelinin daha fazla olduğu düşünülmektedir.
Bu tür ürünlerin piyasada tutunabilmesi için dağıtımının ve satışlarının yakından takip edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, ihracatçı firmanın Brezilya’da bir firma kurarak dağıtımının yapılması veya Brezilya’da yerleşik bir dağıtıcı veya toptancı tarafından perakendecilere dağıtım yapılması gerekmektedir.
Tütün
Brezilya’nın tütün tüketimi daha çok büyük sanayi şehirlerinde yoğunlaşmıştır. Brezilya dünyanın en önemli ikinci önemli tütün üreticisidir ve ihracatta da lider ülkeler arasındadır. Buna karşın 1996 yılından itibaren iç piyasada tüketimi azaltmaya yönelik uygulamaya koyduğu yasa sektör açısından son derece katı kurallar içermektedir.
Türkiye, Brezilya’ya 2010 yılında 7 milyon dolar tütün ihraç ederek Hindistan’ın ardından ikinci arz kaynağı konumuna yerleşmiştir. Ülkemiz Şark Tipi tütün ihracatında dünyanın en önemli ülkelerinden birisidir ve Brezilya pazarındaki payımızın artırılabileceği dolarlık maya ithalatı olan Brezilya, bu ürünün ithalatında yaklaşık % 3’lük payıyla dünyada 6. sırada yer almaktadır. Brezilya maya pazarında % 39’luk pay ile lider olan Arjantin’i sırasıyla Paraguay, Fransa, Çin ve Türkiye takip etmektedir. Ülkemiz 2010 yılında Brezilya’ya yaklaşık 5 milyon dolarlık maya ihracatı gerçekleştirmiştir.
Bu gelişmenin en önemli nedeni son yıllarda Brezilya pazarında unlu mamuller tüketiminin önemli bir artış göstermesidir. Brezilya’da fırıncılık ürünleri daha çok fırın ve pastane gibi yerlerde satılırken, genel olarak Brezilya tüketicisinin ambalajlı ürünlere kayması sonucu daha ucuz ve taze ürünler sunan ihtisaslaşmış satış kanallarına karşın, süpermarketler ve hipermarketlerin tercih edilmesine neden olmaktadır.
Makarna
Brezilya birbirinden farklı yeme alışkanlıklarına sahip birçok bölgeden oluşan bir ülkedir. Ülkenin özellikle güneydoğusunda İtalyan restoranları oldukça popüler olup, pizza ve makarna gibi gıda maddeleri yoğunlukla tüketilmektedir. Asya ve Ortdoğu mutfakları ise bütün ülkede yaygındır. Bu yeme alışkanlıkları ülkeye gelen göçmenler aracılığıyla yerleşmiş ve yaşanan iç göçlerle daha da yaygınlaşmasına neden olmuştur. Bu etkenlerle şekillenen Brezilya makarna ithalatı yıllar itibarıyla artış göstermekte olup, İtalya en önemli arz kaynağını oluşturmaktadır. Şili, Arjantin, Uruguay ve Japonya önemli arz kaynaklarıdır.
Makarna aynı zamanda Brezilya’nın 2009 yılında 23 milyon dolarlık ihracatını gerçekleştirdiği bir üründür. Ancak ülkemizde üretilen makarnalar sert buğdaydan yapılma özelliğinden dolayı İtalyan makarnası ile kalite açısından eş değer, fiyat açısından ise daha avantajlıdır. Diğer taraftan MERCOSUR ülkelerine tanınan muafiyetlere karşın İtalya’dan makarna ithal eden Brezilya’nın kalite ve uygun fiyat vurgusuyla yapılacak tanıtımlarla Türk ürünlerine pazar olması beklenmektedir.
2010 yılında 186 milyon dolar toplam makarna ihracatı gerçekleştiren Türkiye’nin Brezilya makarna pazarından pay alabileceği düşünülmektedir.
Fındık ve mamulleri
Brezilya’ya fındık ihracatımız yıllar itibarıyla düzenli olarak artış göstermeye devam etmekte olup, ihracatımızda kabuksuz fındık en önemli payı almaktadır. Brezilya’da üretilen başlıca sert kabuklu meyve çeşitleri Brezilya fındığı ile pekan cevizidir ve tüketicilerin düzenli olarak sert kabuklu meyve tüketimi nedeniyle, aynı kategoride farklı damak tadı arayan tüketiciler için fındığın önemli ürün olabileceği düşünülmektedir.
Brezilya dünya fındık ithalatında % 1,5’luk bir pay almaktadır. Brezilya pazarında söz konusu üründe payımız yaklaşık % 85’dir.
Ülke oldukça gelişmiş çikolata ve unlu mamuller sektörlerine sahip bulunmaktadır. Fındık bu sektörler tarafından girdi olarak kullanılmaktadır. Süpermarketlerde çerez olarak tüketilen kuru meyveler reyonlarında fındığa rastlanılmamaktadır. Diğer kuru meyvelere alternatif olarak tüketilmek üzere marketlere dağıtımının yapılabilmesi halinde özellikle kavrulmuş iç fındık ihracatımızın ciddi oranda artış kaydedeceği düşünülmektedir.
Ayrıca Türkiye hali hazırda fındık piyasasına hakim olmakla birlikte, Brezilya’nın çikolata ve unlu mamuller sektörlerinin büyüklüğü ve bu sektörlerin başta MERCOSUR ülkeleri olmak üzere, bölge ülkelerine önemli miktarlarda ihracatyapmaları göz önüne alındığında, pazarın ithalat potansiyelinin daha fazla olduğu görülmektedir.
Kuru meyveler
Brezilyalıların tüketim alışkanlıkları içinde yaş ve kuru meyveler önemli bir yer tutmaktadır. Ülkede kuru meyvelerden üretilmiş, çok farklı çeşitte çerezlik ürünler pazarda bulunmaktadır. Kuru meyveler gıda sanayinde girdi olarak kullanıldığı gibi nihai tüketiciler tarafından da tüketilmektedir.
Ülkemizin geleneksel ihraç ürünleri olan kuru üzüm, kayısı ve incir uzun süredir Brezilya pazarında bulunmakla birlikte, son yıllara gelinceye kadar Türkiye menşeli ürünler çeşitli Avrupa ülkelerinin ve İsrailli firmaların aracılığıyla ülkeye girerken, yakın zamanda doğrudan Türk firmaları tarafından ürünlerin ihraç edildiği görülmektedir.
Türkiye dünyanın en önemli kuru kayısı üretici ve ihracatçısıdır. Brezilya’nın kuru kayısı ithalatının tamamına yakını Türkiye’den yapılmaktadır. Zengin besin içeriği nedeniyle sağlıklı gıdalar sınıfında irdelenen kuru kayısı gerek çerezlik tüketim gerekse Brezilya’da tüketimi giderek artış gösteren unlu mamuller ve şekerli ve çikolatalı mamuller sanayinde kullanılabilmektedir. Brezilya’da son zamanlarda tüketilen gıdaların sağlıklı alternatifleri ile ikamesi gündemde olup, bunlar az yağ, şeker içeren ve ayrıca vitamin ve minerallerce zenginleştirilmiş gıdalardır. Üretilen kek, pasta, çikolata gibi ürünlerde kuru kayısı kullanılarak ürüne gerek farklı bir aroma gerekse sağlıklı bir nitelik kazandırılması mümkündür. Söz konusu ürün üreticileri ile görüşülerek tanıtım yapılmasının, tüketiciye yönelik yarışmalar ve gastronomi faaliyetleri ve tanıtıcı yayınlar hazırlamanın önem arz ettiği düşünülmektedir.
Brezilya’ya ülkemizden ihraç edilen bir diğer kuru meyve de kuru incirdir. 2010 yılında Türkiye’nin Brezilya’ya kuru incir ihracatı 2 milyon dolar olmuştur. Pazarın % 100’üne sahip durumda olmamız önemli bir husustur. Ancak süpermarketlerde satılan ülkemiz kaynaklı kuru incirlerin kalitesinin artırılmasına ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Düşük kalitede incir ihracatına devam edilmesi ihracatın gerilemesine neden olabilecektir.
Domates salçası
Brezilya 2010 yılında domates salçası ithalatını Şili, Çin ve ABD’den gerçekleştirmiştir. Yıllar itibarıyla salça ithalatının artış gösterdiği gözlenmektedir.
Türkiye dünyanın en önemli domates salçası üretici ve ihracatçılarından biridir. Kalite açısından bakıldığında Brezilya pazarında Şili, pazarın büyük bir bölümüne hakim olması nedeniyle en önemli rakibimizdir. Bu pazarda var olabilmek için kalite vurgusunun ön planda yer almasının önemli olduğu düşünülmektedir.
Kaynaklar:
Türkiye-Brezilya genel ikili ticaretine ilişkin veriler DTM kaynaklarından temin edilmiştir. Diğer dış ticaret verileri Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC)’nin http://www.trademap.org web adresinden temin edilmiştir.
Ayrıca, sektörler hakkındaki değerlendirme notlarında İGEME tarafından hazırlanan Brezilya Ülke Raporunda yer alan değerlendirmelerden yararlanılmıştır.