Hayvan üretiminde, özellikle kanatlı (piliç, kaz, hindi vb.) yetiştirilmesinde maliyetler içerisinde yemin oranı % 60’dan fazladır. Maliyetin büyük bir kısmını oluşturan yemin doğru bir şekilde hazırlanması zorunludur. Hayvan yetiştiriciliğinden elde edilen karın artması, marketteki et fiyatının düşmesi ancak doğru yem üretim prosesi ile sağlanabilir.
Doruk ÜLKÜMEN / HUM Mühendislik ve Tic. Ltd. Şti. Satış ve Pazarlama Mühendisi-Proses Mühendisi
Yem endüstrisinde sıklıkla kullanılan düşük yağlı soya küspesi üretimindeki amaç, soyanın içindeki antimetabolitleri zararsız hale getirmek, yüksek protein miktarına sahip yem ana bileşenini elde etmek, bu esnada da soyadaki değerli yağı marketteki müşterisiyle buluşturabilmektir. Yemin besin değerini düşüren ve büyümeyi engelleyen inhibitörleri (typsin, üreaz, lipoxidaz vb.) minimum düzeye indirirken yağın kalitesini de bozmayacak bir proses dizayn etmek bizim gibi yağ teknolojisi firmalarının esas görevidir.
Proses temel olarak aşağıdaki şemadaki gibidir. Önce soyanın yabancı maddelerden temizlenmesi sağlanır, daha sonra soya kırılarak istenilen miktarda kabuğu ayrılır ve ekstrüderde tohumun yüksek basınç altında inhibitörlerin parçalanacağı sıcaklığa ulaşması sağlanır. Ekstrüderden çıkan yarı sıvı hale gelmiş soya preslenmeye uygun hale getirilip nihai küspede % 6-8 yağ kalacak şekilde modern HUM yağ preslerinde işlenir. Presten çıkan yağ ise filtreleme işlemi ile tortulardan ayrılır. Tercihe göre yağ daha sonra HUM Rafinasyon sistemlerinde rafine edilir veya “HUM Water Degumming” ile içindeki gamlar uzaklaştırılıp piyasa değeri yüksek olan lesitin elde edilebilir.
Proses sıralaması
Temizleme, tanecik boyutu olarak soyadan küçük veya büyük yabancı maddelerin delikli sac ile kaplı salınımlı çift kasetli elek ile ayrılmasıdır. Taş, toz, dal gibi safsızlıklar temizlendikten sonra bir mıknatıs yardımı ile tohumla birlikte taşınan metaller de proses makinelerine zarar gelmesin diye ayrılır.
Kırma & kabuk ayırma sırasında, Gıda 2000 dergisinin Eylül 2020 sayısında paylaştığımız soya kabuk ayırma prosedürlerine uygun şekilde soyanın kondisyonlama, kırma ve kabuğundan ayrılma işlemleri gerçekleştirilir. İşlem sonunda soyada en fazla % 1,5 kabuk kalır ve 6-8 parçaya kırılmış olur. Proses, nihai küspede ihtiyaç olan protein miktarına göre hiç kabuk alınmayacak veya kısmen kabuk alınacak şekilde de dizayn edilebilir.
Atmosfere kapalı bir makine oluşu sebebiyle ekstrüder çıkışında da nem giriş rutubetine yakın değerdedir. Presyon için hala yüksek neme sahip olan soya, özel dizayna sahip olan aspirasyonlu konveyörden geçirilerek nem oranı % 5 civarına düşürülür.
Presyon, soyanın ekstrüzyon prosesinden sonra içindeki yağın tek kademede mekanik ekstraksiyon ile alınmasını sağlayan aşamadır. HUM Nebati Yağ Presi’nin iç helezon ve konik dizaynı soya küspesindeki yağı % 6-8 aralığına indirecek şekilde tasarlanmıştır. Çıkan yağ filtreleme aşamasına iletilir. Küspe ise uygun şartları sağlamak için soğutulur, istenilen tanecik boyutuna getirilir, ihtiyaç halinde nem oranı ayarlanır ve daha sonra yem tesisinde kullanmak üzere stok sahasına yönlendirilir.
Yağ filtreleme, presten çıkan yağın içindeki tortunun (yaklaşık % 8) minimum değere düşürülmesini sağlayan aşamadır. Bu tortu önce yağ temizleme eleğinde % 3-5 aralığına; daha sonra da dekantör veya dikey metalik filtre ile % 0,3 seviyesine kadar indirilir. Çıkan tortu sistem içerisinde tekrar geri döndürülüp presle beslenir, yağ ve kek kayıpları sıfıra indirilir.