Akıllı ambalajlama sistemleri gıdanın raf ömrü boyunca iç ve dış durumunu gösterebilen diğer bir deyişle ürün kalitesi ile iletişim kurabilen ambalajlama sistemleridir. Bu sistem üründeki değişimleri algılama, izleme ve işaret etme gibi özelliklere sahip olmalıdır.
Prof. Dr. Nevzat ARTIK, Prof. Dr. U. Tansel ŞİRELİ, Prof. Dr. Erdoğan GÜNEŞ /Ankara Üniversitesi Gıda Güvenliği Enstitüsü
Prof. Dr. Mehmet Rüştü KARAMAN / Afyonkocatepe Üniversitesi Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Bölümü
İnsanoğlu, yaşadığı coğrafya ve zamana bağlı olarak sürekli değişim göstermiştir. Bu değişim insan türünün yok olmasını engellemiştir. Bu çıkarım, aynı zamanda insanın hayat mücadelesinde gıdaya, ulaşması ve onu saklaması konusunda da sürekli yeniliklere yönlendirirken, bir yanda da daha güvenli bir yaşamın sırlarını da öğretmiştir.
Böylece gelişen süreç insanoğlunu, gıdalarını üretirken geleneksel yöntemlerden farklı olarak, modern yaşamın gerekliliği olan sanayileşmiş ürünlere yönlendirmiştir. Bu bağlamda, insanoğlu teknolojinin yeniliklerini kullanarak, gıda maddelerinde çeşitliliği geliştirmiş ve böylece tüketicilerde seçici davranışlar sergileyebilmiştir. İnsanoğlu, gıda alanındaki bu gelişmeleri gerçekleştirirken de, gıda güvenliği, gıda hijyeni, gıda muhafazası, gıda mevzuatı ve gıda ticaretine önem vermiştir.
İşte tam da bu noktadan baktığımızda gıda ambalajları, gıdaların tüketiciler tarafından tercih edilmesinde önemli bir parametre olarak karşımıza çıkmaktadır. Tüketicilerin iyi bir ambalajdan beklentileri nelerdir? Ambalajlar ürünü ne kadar koruyabilir? Ambalajlar ürün hakkındaki hangi doğru bilgileri verebilir? gibi endişelerini de karşılamalıdır. Bunu da günümüzde hangi ambalaj sistemleri sağlayabilir?
Zira günümüzde ambalaj, bir iletişim aracı olarak ürünün önemli parçası, olup, en az koruduğu ürün kadar önem taşımaktadır. Günümüz teknolojisinde doğru şekilde, doğru bir materyalle yapılan akıllı bir ambalajlama; görünüş, satışları ve karlılığı önemli ölçüde artırırken, ürünün raf ömrünü de bir o kadar artırabilmektedir. Aksi bir durum ise, iyi bir ürünün başarısına önemli bir sekte vurabilir.
Bu bağlamda, üretici algısı açısından ambalajlama; gıdanın güvenliği, kalitesi ve raf ömrü açısından, gıdanın fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik etkilerden ürünün korunmasıdır. Tüketici ve resmi otorite açısından ise bu etkileri yanında, ambalajlama, ürün hakkında bilgi edinmek için başvuru belgesidir. Çünkü günümüz bilinçli tüketici toplumuna sahip olup, sadece ürünü görsel olarak değil, ürünün nerede, ne zaman, hangi koşullarda üretildiği ve ne kadar zamanda, hangi sıcaklıklarda saklaması gerektiği gibi daha birçok bilgiye ulaşmak istemektedir. Resmi otorite ise ürünün üretildiği andan itibaren son tüketiciye gidinceye kadar ki, izlenebilirliğini kontrol altında tutmak istemektedir.
Akıllı ambalajlama sistemleri gıdanın raf ömrü boyunca iç ve dış durumunu gösterebilen diğer bir deyişle ürün kalitesi ile iletişim kurabilen ambalajlama sistemleridir. Bu sistem üründeki değişimleri algılama, izleme ve işaret etme gibi özelliklere sahip olmalıdır.
Soğuk zincirde “Gıda Güvenliği” birincil üretiminden, yani hammadde temininden, üretim, taşıma ve dağıtımda çok önemli bir olgudur. Son müşteriye kadar bir malın ulaşması safhasında bu değer zincirinde yer alan tedarikçi, üretici, dağıtıcı, perakendeci ve müşteriler arasında malzeme, ürün, para ve bilginin yönetimidir. Yapılan araştırmalar gıdaların dağıtım, depolama ve işlenmesi sırasında önerilen muhafaza sıcaklık değerlerinden sapmalar olduğunu göstermektedir. Bu sapmalar aynı zamanda soğuk zincirin kırılması anlamına gelmektedir.
Gıdaların üretimden tüketiciye ulaşıncaya kadar geçirdiği süreçte HACCP ve gıda güvenliği prensiplerinin uygulanmaması üründe fiziksel, kimyasal ve duyusal yapının bozulmasına neden olur. Bu nedenle gıdanın dağıtım sırasında kalitesinin ve güvenilirliğinin gösterilmesi ve raf ömrünün korunması için en etkili yol, gıdanın bulunduğu ortamın sıcaklık durumunun izlenmesidir. Bu işlemin izlenmesinde yeni geliştirilen soğuk zincir etiketlerinin dünyada kullanımı çok yaygınlaşmıştır. Bu sayede etiketler ile gıdanın muhafaza koşullarının izlenebilirliği mümkün olmaktadır. Bu şekilde tüketiciye daha güvenli gıda sunulması mümkün olmakta ve sürdürülebilir gıda tedariki gerçekleşmektedir.
Soğuk zincir etiketleri sayesinde soğuk zincirin denetimi etkili bir şekilde yapılabilmektedir. Bunun sonucu olarak gıdanın kalan raf ömrü hakkında bilgi vermektedir. Örneğin akıllı ambalaj ile paketlenmiş dondurmanın sıcaklığı onun erime noktasına ulaştığında, bu etiketler görsel olarak tüketiciyi ve üreticiyi uyarabilmektedir. Benzer şekilde et sektöründeki firmalar için de soğuk zincirin takibi ve ürünün depolanma evresindeki koşulları oldukça önemlidir.
Akıllı ambalajlar, gıdanın depolama, taşıma ve satış aşamalarında doğru işlem görüp görmediği konusunda ve kalitesi hakkında üreticiye, perakendeciye ve alıcıya bilgi verebilmektedir. Akıllı ambalajların verdiği bu bilgiler sayesinde, gıdada meydana gelen değişimler, ürünün satışı yapılmadan fark edilebilmektedir. Bu durum tüketicilerin aldatılmasının da önleyebilmektedir.
Akıllı etiketler ile gıdaya ulaşılabilirliğin yanında var olan gıda ile nitelikli beslenmede karşılaşılan teknik sorunlar çözülebilir, ürün kayıplarının azalması ile işletme karlığı artarak, sektörün gelişimi sağlanmaktadır.
Akıllı etiketi olan ambalajlar kullanıcıyı ürünün taşıma ve dağıtım aşamasında maruz kaldığı sıcaklık koşulları ve bu bağlamda oluşabilecek kalite değişimleri hakkında bilgilendirmektedir. Özellikle soğuk koşullarda saklanması gereken ürünlerde sıcaklığın değişip değişmediğini anlamak, ambalaja eklenen akıllı etiketlerle mümkün olabilmektedir. Bu tip etiketlerde ortaya çıkan renk değişiklikleri veya barkod silinmeleri, ürünün bozuk olup olmadığı hakkında tüketiciye bilgi vermekte ve böylelikle gıda güvenliğinde sürdürülebilirlik sağlanmaktadır.
Akıllı etiketin faydaları
- Kaliteli ve güvenli ürünün müşteriye ulaşmasını sağlar.
- Üretim kayıplarını azaltır.
- Kayıpları azalttığından maliyetleri düşürür.
- Müşteri memnuniyeti kazanılmasında etkin rol oynar.
- Firma ya da markaya güvenilirlik sağlar.
- Uluslararası alanda tanınması nedeniyle ihracatta avantaj sağlar.
- Yasal mevzuatlara uyumu kolaylaştırır.
- Global gıda temini zincirindeki tüm kuruluşlar için geçerlidir.
- Ulusal standartlara uyum konusunda olanak sağlar.
- Mevcut perakende ‘Gıda Güvenliği Standartları’ koşullarının çoğunu kapsar.
Akıllı etiket teknolojisi nedir?
Akıllı etiket teknolojisi; termal yazıcı, özel barkod etiketi ve ısıyı algılayabilen sistemlerden biri ile sağlanabilir. Akıllı etiket teknolojisi kullanılarak sağlanan soğuk zincir güvenliği dondurulmuş ve soğutulmuş her tür ürünün (gıda ve ilaç gibi) tam bir kaliteyle taşınmasını sağlayan sistemdir. Bu ambalajlama üretimden dağıtıcıya, mağaza sahibinden müşteriye kadar herkes için olumlu etkiler sağlayan faydalı bir sistemdir. Süreç firma ve markaya güvenilirlik esasına dayalı satın alma isteğini ortaya koymaktadır.
Akıllı etiket teknolojisinin soğuk zincirin korunmasında uygulanması
Soğuk zincir yönetimi, ürünün paketlenmesiyle başlar ve soğuk zincir etiketi zincirin her bir halkasında ısıyı kontrol sistemini sağlayabilir.
Depolama ve satış süresince uygulama ile ürünü muhafaza şartları hakkında bilgi verebildiği gibi muhafaza süresince ürünün soğuk zincir etiketinin zarar görmediğini de kontrol eder. Bu ambalajlama sistemi aynı zamanda ürünün soğuk zincir boyunca doğru biçimde taşındığının da garanti verebilmektedir. Bu da müşteriye kaliteli ve güvenilir bir ürünü satın alma olanağı tanımaktadır.
Sonuç olarak söylenebilir ki, özellikle soğuk muhafaza edilen ürünlerin güvenliği soğuk zincirin bozulmadan tüketicinin sofrasına kadar devam eden bir süreçtir. Bu süreç de oluşabilecek bir kırılma ciddi sağlık sorunlarını beraberinde getirebileceği gibi önemli düzeyde ürün kayıplarına bağlı ekonomik zararlara da yol açabilmektedir. Bu nedenle üretim zincirinde “soğuk zincirin korunması ve gıda güvenliği” sadece yasal bir zorunluluk değil, aynı zamanda sosyal bir sorumluluk olmalıdır.