Gıda üretiminde sanayi güdümlü teknoloji kullanımı bir Tantalus laneti mi?

Madem tarımsal üretim tekniklerinde çok ileri düzeydeyiz ve bilimimiz tüm büyük sorunları çözüyor, madem GDO-suni gübreler-tarım zehirleri verimi artırıyor nasıl oluyor da bir türlü Azteklerin 500 yıl önce tam ekolojik olarak ulaştıkları tarımsal verimliliğe ulaşamıyor ve hatta önümüzdeki 50 yılda bu verime ulaşmayı bile bir hayal olarak görüyoruz?

Hakan Ozan ERZINCANLI-Ziraat Mühendisi

Teknoloji ilginç bir kavram. Bana ilk olarak “teknoloji iyi midir?” diye sorulduğunda şöyle cevap vermiştim: “bu, ‘bıçak iyi midir?’ sorusuna benziyor. İyi amaçlar için kullanılırsa iyidir, kötü amaçlar için kullanılırsa kötüdür.”

Buradan hareketle, önce teknolojinin tanımına baksak iyi olur:

“Teknoloji (Yunanca τέχνη (sanat) ve λογία (bilmek)), sözcüklerinin birleşiminden oluşmuştur. İnsanoğlunun gereklerine uygun yardımcı alet ve araçların yapılması ya da üretilmesi için gerekli bilgi ve yetenektir. Teknoloji ayrıca, bir sanayi dalıyla ilgili üretim yöntemlerini, kullanılan araç, gereç ve aletleri kapsayan bilgidir.”¹

Peki insanlık teknolojik, bilimsel gelişmeler oldukça sürekli ileriye mi gitmektedir? Ben özellikle bu soruyu gıda üretimi açısından irdeleyeceğim:

1- Tarımsal üretim tekniklerinde en ileri düzeyde miyiz?

Genetiği değiştirilmiş tarımsal ürünleri savunanlar, 1991 yılında bir kişinin tarımsal ihtiyaçlarını karşılamak için 3300 metrekare alan gerektiği bulunmuş. Tahminler bunun 2025’te 2.000 metrekare, 2050’de 1500 metrekare olacağını gösteriyor ve kimyasal-yapay tarımı savunan uzmanlar böyle bir durumda geleneksel tarım yöntemlerinin dünyayı beslemeye yetmeyeceğini, GDO gibi teknolojilerin mutlaka kullanılması gerektiğini belirtiyorlar. ²

Bunun yanı sıra 1520’lerde Aztekler, şinampa (Chinampas) denilen yüzer bahçelerde, evlerden çıkan insan dışkısı dahil (Hayvancılık yapmıyorlardı. Bu sebeple insan dışkısı çok önemli idi ve devletin görevlendirdiği özel toplayıcılar vardı) toplanarak su içerisinde çürütülerek gübre olarak kullanılıyordu. Bu yolla Aztekler yaşanmaz denilebilecek bir bataklık alanda büyük bir medeniyet kurdular ve başkentlerinin içinde bulunduğu vadide 1 milyon insana yaklaşan bir nüfusu 45.000 hektar (450.000 dekar, 450.000.000 metrekare) alandaki şinampalar ile beslediler. Yani her bir kişinin beslenmesi için 450 metrekare alan yetiyordu. Yani 2050’de kişi başına düşecek tarım alanının üçte biri alanda…³

2- İyi gıda üretmede en ileri düzeyde miyiz?

Neredeyse teknolojik tüm gelişmelerin insanın iyi gıdaya ulaşmasına bir engel olduğunu görüyorum. Günümüzde özellikle şehirli insanı besleyen gıdaların üretimi fabrikalarda yapılıyor. Genellikle karbonhidratı bol, (aslında bir insan gıdası olmayan) şeker içerikli gıdalar belki yıllarca doğada parçalanmayacak ambalajlara sarılıp süpermarketler aracılığı ile bizlere ulaştırılıyor. Ve gıda  endüstrisi gerçekleştirilen gelişmelerin insana en faydalı olanını değil, en pratik ve karlı olanını seçiyor. Bakın size bir örnek:

Bisküvinin tarihi

Bugün bol bol tükettiğiniz bisküvi aslında uzun deniz yolculukları yapan denizciler için pratik; tam, taze gıdanın saklanması ve depolanması sorunlu olduğu için zor zamanlarda kullandıkları bir gıda idi. Bence de sadece çok zor zamanlarda tüketilmesi makul olabilecek gıda benzeri bir şeydir bisküvi. Ancak elbette kolay saklanması, az yer kaplaması, tahılın en değersiz kısımlarının iyi fiyata satılabiliyor olması sebebi ile eskiden denizcilerin çaresizlik gıdası olan bisküvi, günümüzün en popüler yiyeceklerinden biri oldu. ⁴

Yıl 2012.

Bilim-uzay vb. gibi artık bilginin ana değer olduğu bir çağda yaşıyor ve kendimizi insanlığın bilgisel olarak en kuvvetli zamanlarında olduğumuzu düşünüyoruz.

Gerçekten böyle mi?  Pek sanmıyorum.

Dünyanın en sağlıklı besini

Her gün bir şeyler yiyoruz. Bunların bazıları sağlıklı şeyler bazıları değil. Peki dünyanın (bence en sağlıklı, iyi gıdası) en iyi insan gıdalarından birini aslında bir çok kişi hiç bilmiyor, üretimi kolay ve ucuz olmasına rağmen çoğumuz hiç yemedik desem…

Ve üstüne üstlük bu gıdanın yine Aztekler’in en önemli besin maddelerinden biri olduğunu belirtsem ne düşünürsünüz?

Bence dünyanın en iyi insan gıdası Spirulina denilen bir yosundur. Bugün sadece eczanelerde kurutulmuşunu “gıda katkı maddesi” olarak bulabileceğiniz bu yosun, Azteklerde mısırlar karıştırılıp yeşil kekler yapılarak veya mısır ya da kırmızıbşber ve domatesle yapılan bir sosla yenirmiş. ^{5 6}

Madem teknolojide bu kadar ileriyiz ve madem Spirulina en iyi gıda maddelerinden birisi; biz nasıl oluyor da bu maddeye sadece küçük kapsüllerde kurutulmuş olarak “gıda katkı maddesi” olarak ulaşabiliyoruz?

Madem tarımsal üretim tekniklerinde çok ileri düzeydeyiz ve bilimimiz tüm büyük sorunları çözüyor, madem GDO-suni gübreler-tarım zehirleri verimi artırıyor nasıl oluyor da bir türlü Azteklerin 500 yıl önce tam ekolojik olarak ulaştıkları tarımsal verimliliğe ulaşamıyor ve hatta önümüzdeki 50 yılda bu verime ulaşmayı bile bir hayal olarak görüyoruz?

Tantalus laneti

Özellikle gıda üretimi söz konusu olduğunda daha verilebilecek bol örnek var ancak işin özeti şu:

Teknoloji hatta bilim ve onu besleyen, destekleyen sanayi günümüz ekonomi ve bilinç sistemleri dahilinde asla insan, canlı, doğa sağlığını değil ekonomik karlılığı düşünür. Temel amaç sineği sıkıp yağını çıkarmaktır. Aslında ne işe yaradığı muallak, hatta artık çoğunlukla bazı rakamlardan oluşup çiplerde depolanan ve pek de var olmayan “para” bir cepten diğerine akar ve bu akış sırasında insanlar daha kötü ürünlere doğayı daha da fazla tahrip ederek ulaşır. Burada aklıma bir Yunan efsanesi geliyor:

Tantalus adlı biri, yaptığı kötülükler sebebi ile bir cezaya çarptırılmış. Buna göre  çenesine kadar su dolu yerde bulunmasına rağmen bu sudan asla içemezmiş çünkü her su içmeye kalktığında su çekilir ve sadece üzerine bastığı zemin kalırmış. Ayrıca başının üzerinde bin bir çeşit meyve asılıymış ama adam bunlara elini atar atmaz yel dalları kaçırarak meyveleri ondan uzaklaştırırmış. Buna da “Tantalus laneti” denilmiş.

Bence insanlık gıda üretiminde sanayi güdümlü teknoloji ve bilim kullanmaya çalışmakla gitgide kötüye ilerlemektedir ve Tantalus lanetine çarptırılmıştır. Bu sorunun en temel çözümü gıda üretimi ile sanayi güdümlü teknolojiyi terk etmek; gerçek gıdalara tüketicilerin yerel üretim yerel tüketim sistemi ile ulaşmalarını sağlamaya çalışmak olmalıdır.

Aksi halde şu olacaktır demek istemiyorum çünkü o müthiş teknolojimiz sayesinde zaten insanlık tarihinin en kötü beslenen kuşağıyız ve her yeni kuşak bu gidişle daha da kötü beslenecek. Kötü beslenip hastalananlarımız, tıp endüstrisince “iyiymiş” gibi bir hale getirilip yeniden hastalanmaları bekleniyor.

Böylece insan, hayatı boyu bu çarkta sağmal süt ineği gibi sağılıyor.