Ambalajın hem olumsuz hem de olumlu etkileri bulunmaktadır. Bu etkiler hakkındaki bilgiler tüketici bilincini artırmaya yardımcı olacak ve hem kişisel hem de çevresel olarak güvenli olan ambalajları seçmelerine yardımcı olacaktır.
Prof. Dr. Y. Birol SAYGI / Beykoz Üniversitesi
Gıda ambalajlama ihtiyacındaki artış, avantajları ve dezavantajları hakkında günümüzde ciddi olarak tartışılmaktadır. İlgili konulardan bazıları hijyen, ambalajdaki toksinler, çevresel etkiler ve tüketicinin korunmasıdır. Ambalajın hem olumsuz hem de olumlu etkileri bulunmaktadır. Bununla birlikte, bu etkiler hakkındaki bilgiler tüketici bilincini artırmaya yardımcı olacak ve hem kişisel hem de çevresel olarak güvenli olan ambalajları seçmelerine yardımcı olacaktır.
Hijyen: Ambalaj, gıda ve içeceklerin hijyenik taşınması ve depolanmasına yardımcı olurlar. Ambalaj, kullanım sırasında gıdanın kontaminasyon olgusunu azaltarak tüketicilerin gıda zehirlenmesi ve diğer hastalıklardan korurlar.
Bununla birlikte, gıda ambalajı için geri dönüştürülmüş malzemenin kullanımı konusunda endişeler vardır. FDA, geri dönüştürülmüş malzeme kullanan üreticiler arasında hijyen ve güvenliği sağlamak için katı düzenlemelere sahiptir.
Raf ömrü: Raf ömrü, bir gıdanın depolandığı ve satıldığı, kalite veya işlevsel özelliklerde önemli bir kayıp olmaksızın geçen süredir. Raf ömrü, bir ürünün artık tüketilmemesi gereken tarih olan son kullanma tarihinden, yasalar gereği veya çabuk bozulan ürünler için raf ömrünü aşarak farklılık gösterir. Bir içeceğin raf ömrü, bir üründeki kalite veya kalite kaybının önemli bir göstergesidir. Üretici, raf ömrünü belirlemekten sorumludur. Bazı içeceklerin “son satış” tarihlerinin ve “son kullanma” tarihlerinin kullanımına ilişkin sektörlerine özgü düzenlemeleri veya standartları olabilir.
Hükümetler ve kuruluşlar tarafından sağlanan birçok raf ömrü tanımı vardır. Örneğin, raf ömrünü, gıda ürününün güvenli kalacağı süre; istenen duyusal, kimyasal, fiziksel, mikrobiyolojik ve işlevsel özelliklerini koruduğundan emin olunan ve uygun olduğu durumlarda, önerilen koşullar altında depolandığında beslenme verilerinin etiket beyanına uyduğu süre olarak tanımlanmaktadır. Gıda güvenliği ve kalite kabul edilebilir raf ömrünün önemli unsurlarıdır.
Ambalajlar, gıda ve içeceklerin raf ömrünü uzatmaya yardımcı olurlar. Örneğin, ambalajlama tekniği ile ambalaj içinde hava kompozisyonu değiştirilerek (Modifiye Atmosferde Ambalajlama) kalite korunumu sağlanmaktadır. Ayrıca, şeffaf plastik ve cam kullanımı, satın almadan önce herhangi bir yiyecek rengini belirlemenize yardımcı olmaktadır. Ambalaj özelikleri eksikliği, gıda ve içeceğin kalite özelliklerinin kaybına neden olabilecek nem, oksijen, sıcaklık gibi parametrelerin gıdanın fiziksel, kimyasal ve duyusal özelliklerinin kaybını tetikler.
Çevre: Yapılan bir çalışmada, tüketici ambalajı, tüm çöplüklerin % 20’sini oluşturduğu saptanmıştır. Gıda ambalaj atıkları ekosisteme zarar vermektedir. Atıkların çoğunluğu tehlikeli olup örneğin plastiklerin canlılarda kanserojen veya üreme sistemini etkileyen toksin içerikleri bulunmaktadır. Ayrıca, çoğu ambalaj biyolojik olarak parçalanamaz ve deniz yaşamı dahil olmak üzere hem insanların hem de hayvanların varlığını etkilemektedir.
Maliyet: Ambalaj gıda ve içecek maliyetini artırmaktadır. Ambalajlama, gıda ve içecekleri maliyetini % 10 ila % 50’sini oluşturmaktadır. Sağlık standartlarını karşılayan daha küçük ambalajlama ihtiyacı, üreticilerin tüketiciye transfer ettiği üretim maliyetini daha da artırmaktadır. Ayrıca, gıda ve içeceklerin daha küçük ambalajlarda depolanması ve taşınması, toplu (bulk) halde olduğundan daha maliyetlidir.
ABD’de esnek gıda ve içecek ambalajı pazarının 2023’te 16 milyar doları aşacağı tahmin edilmekte olup bu talebin % 47’sini poşet (pouch) oluşturacaktır. Poşet segmenti, stand-up poşetler, yeniden kapatılabilir kolaylık özellikleri ve genel olarak daha hafif ağırlıklı yenilikler ışığında pazar payını artırmaya devam edecektir.
Ambalajlama, gıda uygulamalarında maliyet ve kaynak azaltma, bariyer kalitelerinde iyileştirmeler ve özellikle çok katmanlı modellerden tek katmanlı modellere geçerken gelişmiş bir çevre profili gibi faktörler nedeniyle katıdan esnekliğe geçmektedir. Bu kayma, ketçap, sos benzeri ambalajlarda klasik cam görünümünü taklit eden sert plastik formatların başarılı olduğu uygulamalarda yaşanmaktadır.
Cam, tarihsel olarak gıda ve içecekteki hükmü, malzeme ağırlığı, tüketicilere yüksek ambalajlama maliyeti ve taşıma zorluklarına neden oluyor. Geleneksel olarak cam, geri dönüşümü olan ambalaj malzemesi olmasına rağmen, birçok geri dönüşüm programı, çevre profiline zarar veren camı reddetmeye başlamıştır. Günümüzde sert plastik şişeler standart hale gelirken, daha lüks bir ürün görüntüsünü yansıtmak için cam daha seçici olarak kullanılmaktadır.
Esnek ambalajlama bugün aktüeldir. Genel olarak üretim ve taşımada maliyet ve ağırlık avantajları bu ambalaj formatını öne çıkarmaktadır. Bu nedenle, bu tip ambalaj malzemeleri basit altyapılı geri dönüşüm programlarına uygun olmazken hafif ağırlığı ile daha temiz bir çevre profili oluşturmasını sağlar. Gıda ve içecekte e-ticaretin yükselişi, hafif ambalajlamaya olan ilginin artmasına neden olmuştur.
Üreticiler arayışlarını artırdılar
Ancak, stand-up poşetlerin çoğunda doldurmak için tüm yeni donanımlar olmasa da, ilave aksesuvarların yatırımını tüketiciler zorlamaktadır. Bu nedenle, ambalaj dolum verimliliğini artırmak isteyen üreticiler arayışlarını artırmışlardır. Örneğin, konik biçimli esnek poşetlerin, pahalı yeni üretim makinelerine ek bir yatırım yapmadan, üreticilerin geleneksel şişe dolum için sahip oldukları ekipmanları kullanarak doldurulabilecek fikirler pazarda mevcuttur.
Tüm bu olgular çerçevesinde, gıda güvenliği hakkında düşündüğümüzde ve konuştuğumuzda, önemli bir faktör genellikle göz ardı edilmektedir. Tüketiciler, medya ve endüstri, ambalajlarının güvenliğine değil, ürüne odaklanma eğilimindedir, Ancak ambalajlar, genel gıda güvenliği sürecinde kritik bir bileşendir. Günümüzde, gıda ve içecek dağıtım ağları küreselleştiğinden, ambalajlama, nihai ürünün tüketim için güvenli ve emniyetli olmasında önemli bir rol oynamaktadır.
Çoğu üretici, hatalı paketlemenin işletmeleri üzerindeki etkisinin farkındadır. Arızalı paketleme ve tedarik zincirindeki hataların ürünlerinin kalitesini ve bütünlüğünü etkilediği bir gerçektir. Tüm üreticiler, son kullanıcıya güvenli ve emniyetli ürünler sunmak için gerekli adımları atmaktadır. Bunu geliştirmek ve daha iyi bir iş sonucu elde etmek için üreticiler ilk önce ambalajdaki krizlerin neden ortaya çıktığını fark etmeli ve daha sonra gelecekte bunları önlemek için adımlar atmalıdır.
Tüm üreticilerin ambalajlama hatalarına karşı bir savunma oluşturmak için göz önünde bulundurması gereken birkaç faktör vardır. Öncelikle, ambalajlama ve üretim işlemi gözden geçirilmelidir. İkincisi, insan hata faktörünü dikkate almalıdır. Son olarak, tedarik zinciri detaylı incelenmeli ve gıda-içecek ürünlerine katkıda bulunan hammaddelerin ve ürünlerin ulusal ve uluslararası standartlara uygun olması sağlanmalıdır.
Ambalajlama ve üretim süreci: Ambalaj üretim aşamasında kontaminasyon ve yanlış etiketleme riskleri çoğu zaman göz ardı edilmektedir. Çünkü gıda güvenliğine yapılan vurgu genellikle gıdanın hazırlanmasında yatmaktadır. Ancak, gıda güvenliği yönetim sistemleri yalnızca son kullanıcıları korumak için odaklanmıştır. Kontaminasyonlara karşı savunmaları güçlendirmek ve ambalaj etiketlemesindeki herhangi bir hatayı azaltmanın tek yolu, ambalajlama işleminde rol oynayan faktörleri gözden geçirerek üretim uygulamalarının tüm güvenlik ve kalite standartlarına uymasını sağlamaktan geçmektedir. Gıda ambalajının üretildiği ortamın hijyeni, gıda güvenliği sürecinde önemli bir rol oynar. Bu, korumayı amaçladığı gıdanın güvenliği üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir. Olumsuz bir sağlık sonucu yanlış etiketlemeden (içerik listesinde eksik bir detay) veya uygun bir sızdırmazlığa sahip olmayan ambalajdan kaynaklanabilir.
Ambalaj malzemeleri de çok önemlidir. Baskı için kullanılan mürekkepler, ambalajın içinden gıda ve içeceğe karışabilecek tehlikeli bileşenler içermemelidir. Benzer şekilde, laminat filmler kullanılırken, tüm tabakalar gıdaya karşı güvenli olmalı ve tehlikeli bileşenlerin geçişini durdurmalıdır. Örneğin basit bir cam ambalaj doğru üretilmezse, kalıp deformasyonları, içte ve dışta keskin cam parçaları ve kabarcıklı oluşumlar içerebilir.
Ayrıca, cam üzerindeki kaplamalar, üretim hattında çalışmasını etkileyebilir. Düzgün kaplamanın olmaması bir cam ambalajın üretim hattının çalışmasının aksamasına, zaman, para ve kaynaklara mal olmasına neden olabilir. Tüm bu yönlerin bir dizi çevrimiçi ve çevrimdışı kalite kontrol uygulamasıyla yeterince yönetilmesi gerekir. Yanlış etiketlenmiş ambalajlar çoğunlukla ürün iadelerinin ana nedenidir.
İnsan hatası: Gıda paketleme işleminde insan hatası ile ilgili olarak, üstlenilebilecek çeşitli iyileştirmeler vardır. Öncelikle, üreticiler gıda-içecek ve/veya ambalajları ile etkileşime giren birinin kişisel hijyen, ekipman ve üretim yüzeylerin hijyeni ve yanlış uygulama sonuçlarının anlaşılması bilgisi ile iyi bir şekilde donatıldığından emin olmalıdır. Bunu başarmanın en iyi yolu, gıda ve içecek hazırlama ve ambalajlama protokollerinin benzersiz risk bağlamını göz önünde bulundurarak, bireyin şirket kültürüne ve çalışanlarına yönelik bir eğitim programı oluşturmaktır. HACCP gibi uluslararası gıda güvenliği standardı bilinçlendirme eğitimi, personel için tehlikelerin ve kontrol noktalarının belirlenmesine yardımcı olarak başka bir koruma seviyesi sağlar. Daha geniş bir seviyede, düzenli mikrobiyolojik testler ve açık hastalık politikaları, hastalıkların fiziksel temas yoluyla gıda ambalajlarına kolayca aktarılabileceğinden, eğitime dikkat gösterme yaklaşımını desteklemelidir.
Tedarik zinciri: Bir üretici, ürünleri, süreçleri ve müşteri tabanı ile ilgili olarak risk değerlendirmesini yaparak, belirli bir tedarik zinciri ve ambalaj malzemesiyle ilişkili gıda güvenliği risklerinin seviyesini belirleyebilir. Risk değerlendirmeleri, tedarikçilerin gıda ambalajı sürecinde güvenlik riski oluşturabilecek ve uyması gereken farklı durum tespiti gerekliliklerinin belirlenmesine izin vermektedir.
2018 sonbaharında, gıda kullanımına yönelik ambalaj malzemeleriyle ilgili İyi İmalat Uygulamalarını içeren Küresel Gıda Güvenliği Girişimi (GFSI) Rehber Dokümanı bir dizi ambalaj standardı içermektedir. Bu standartlar örneğin İngiliz Perakende Konsorsiyumu (BRC), FSSC22000 ve Güvenli Kaliteli Gıda (SQF) programını içermektedir. GFSI programları, tedarik zinciri boyunca sadece gıda üretim sürecinin gıda güvenliği ile sınırlı olmayan bir “durum tespiti” savunması oluşturmak üzere tasarlanmıştır. Küresel üreticiler şimdi ambalaj tedarikçilerinin bile GFSI sertifikalı olmasını şart koşmaktadırlar. PAS223 Ön Koşul Programları, özellikle gıda ve içecek ambalajı tasarımı için gıda güvenliğini ele almak ve tedarik zinciri boyunca gıda güvenliği için uluslararası yönetim sistemi olan ISO 22000 ile birlikte kullanılmak üzere geliştirilmiştir.
Ne yazık ki, gümüş kurşun yoktur. Salgınlar ve geri çağırma, gıda ambalajlama işleminin herhangi bir noktasında hesaplanamayan birçok nedenden ötürü meydana gelebilir. Hazırlama, risk faktörlerinin farkındalığı ve ambalaj malzemelerinize uygulanan potansiyel olarak küresel olarak kabul edilmiş bir gıda güvenliği standardına sahip olarak, paydaşların ürünlere olan güvenini artırabilir ve işin etkilenmeden gelecekteki olası bir felaket önlenebilir.