Türkiye’de ve dünyada değişen tüketim alışkanlıkları, nüfus artışı ve yapısı, yükselen yaşam standardı ürünlerin ambalajlı olarak piyasaya sürülmesini zorunlu hale getirdi.
Ambalajın ürünlerin taşınması, saklanması ve tüketicilerin bilgilendirilmesi konusundaki vazgeçilmez rolü, diğer yandan da, çevrenin korunması açısından, ambalajın en az atık hale gelecek şekilde üretilmesi ve atık haline geldikten sonra geri kazanılması yönündeki çabaları ve yasal düzenlemeleri beraberinde getirdi.
Günümüzde cam, metal, plastik, kağıt-karton, kompozit ve ahşap malzemelerden ambalaj üretiliyor ve hangi malzemeden olursa olsun ambalaj atıklarının teknik ve ekonomik açıdan geri kazanımı mümkün hale gelmiş bulunuyor.
Türkiye’de ambalaj atıklarının geri kazanımı ile ilgili faaliyetler 1991 yılında ÇEVKO Vakfı’nın öncülüğünde başladı. ÇEVKO Vakfı sanayinin önde gelen şirketleri tarafından kurulmuş, kar amacı gütmeyen, ambalaj atıklarının geri kazanımı konusunda uzmanlaşmış bir kurum.
Ambalaj atıkları hakkında ayrıntılı ilk yasal düzenleme 2004 yılında yapıldı. Bu konuda güncel olan yönetmelik ise 24.08.2011 tarih ve 28035 sayılı Resmi Gazete’de TC Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yayımlanan “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği”.
“Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği”ne göre ambalajlı ürün piyasaya süren ekonomik işletmeler, bakanlığa piyasaya sürdükleri ürünlerde kullandıkları ambalaj malzemeleri hakkında bildirim yapmak ve piyasaya sürdükleri miktarın ağırlıkça yönetmelikte belirtilen oranında, atık olarak toplanıp geri kazanıldığını belgelemekle yükümlü. Bu oran, 2014 yılında, cam, metal, plastik, kağıt-karton ve kompozit ambalaj atıkları için % 44, ahşap ambalaj atıkları için % 5.
Yönetmelikte açıkça belirtildiği gibi hangi malzemeden olursa olsun, ambalaj atıklarını oluşturan hem kapakların ve hem de şişelerin, yükümlülüğü bulunan firmalar tarafından toplanarak geri dönüştürüldüğünün bakanlığa belgelendirilmesi gerekiyor. Kamuoyunda “mavi kapak” kampanyası şeklinde duyurulan plastik mavi kapakların geri dönüştürülmesine yönelik kampanya, sanayi firmalarını plastik ambalajlar ile ilgili geri kazanım yükümlülüğünden kurtarmıyor. Nitekim değerli bir hammadde kaynağı olan plastik ambalaj atıkları 2005 yılından beri belediyeler ve lisanslı toplama-ayırma firmaları işbirliğinde sanayinin desteği ile kaynağında toplanarak, ayrılıyor ve geri kazanılıyor.
2014 yılında 160 bin ton plastik ambalaj atığı 24 milyon kişiyi kapsayan 119 belediyede, 58 lisanslı firma tarafından sanayi yükümlülüğünü yerine getirmek üzere yetkilendirilmiş kuruluş ÇEVKO Vakfı ile sözleşme yapan firmaların desteği sonucunda toplanarak geri kazanılmış olacak. 2005 yılından beri ÇEVKO Vakfı’nın katkısıyla toplanarak geri kazanılan plastik ambalaj atığı miktarı ise 1 milyon tonu aştı.
Plastik ambalaj atıklarının geri dönüşümü sonucunda elyaf içeren tekstil ürünleri, atık su boruları, mobilya yan ürünleri, marley, vb. malzemeler üretilmekte; bu ürünlerin üretiminde, özgün hammaddeden üretimlerine kıyasla, petrol ve elektrik enerjisinden tasarruf ediliyor.
Plastik ambalaj atıkları PET, PE, PVC, PP ve PS olarak hammaddelerine göre 5 ayrı türde sınıflandırılıyor. Ambalajlar üzerinde bulunanişareti Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’nde “geri kazanılabilir ambalaj sembolü” olarak tanımlanıyor.
Plastik ambalajlar için“geri kazanılabilir ambalaj işareti”nin içinde yer alan numaralar malzemenin yönetmelikçe uluslararası normlara göre belirlenmiş numaralandırma ve kısaltma sistemini ifade ediyor. Bu numaraların, ambalajın sağlığa zararlı olması, kalitesinin düşük olması gibi bir anlamı bulunmuyor. Yönetmeliğe göre:
|
MALZEME |
KISALTMALAR |
NUMARALAMA |
|
Polietilen teraftalat |
PET |
1 |
|
Yüksek yoğunluklu polietilen |
HDPE |
2 |
|
Polivinilklorür |
PVC |
3 |
|
Düşük yoğunluklu polietilen |
LDPE |
4 |
|
Polipropilen |
PP |
5 |
|
Polistiren |
PS |
6 |
Ambalaj atıklarının geri kazanımı çevre kirliliğinin önlenmesi yanında, önemli ölçüde hammadde, enerji ve su tasarrufuna katkıda bulunmakta, sera gazı salımlarının azalmasına yardımcı oluyor. 2014 yılında 1758 adet sanayi kuruluşunun desteklediği ÇEVKO Vakfı’nın katkısıyla 545 bin ton ambalaj atığının geri kazanılması öngörülmekte olup bunun ekonomimize 1,5 milyar TL’nın üzerinde kaynak tasarrufu sağlayacağı hesaplanıyor.