Gıdaların muhafaza ömrünün ve toplum sağlığının önemli bir kriteri, üretim alanlarındaki hijyen seviyesidir.
Hayati CAN / Makine Mühendisi, Friterm A.Ş. İş Geliştirme Müdürü
Yeşim ONAT / Makine Mühendisi, Friterm A.Ş. İş Geliştirme Uzmanı
Güvenli gıda ve hijyenik tasarım
Bilgi birikimimizin artmasıyla “güvenli gıda” ve “hijyenik tasarım” kavramları daha fazla ön plana çıkmaya başladı. Buna paralel olarak gıda işleme ve muhafaza tesislerinde kullanılan makine ve ekipmanların hijyenik tasarımı, önemli bir kriter haline geldi.
Gıda işleme ve muhafaza tesislerinde oda soğutucuların yüzeyinde oluşabilecek ya da tutunabilecek bakteri, küf-maya ve virüs gibi mikroorganizmalar, ortamdaki hava dolaşımı ile gıdalara ulaşabilmektedir. Gıdaların muhafaza ömrünün ve toplum sağlığının önemli bir kriteri, üretim alanlarındaki hijyen seviyesidir.
Hijyen açısından uygunluk sağlanabilmesi için ortamda oluşabilecek fiziksel-kimyasal-biyolojik bulaşmaların önüne geçilmesi; bulaş söz konusu ise dezenfeksiyon işlemlerinin yapılması gerekmektedir. Bu amaçla söz konusu ortamlarda UV uygulamaları gündeme alınmaya başlanmıştır.
UV radyasyon görünür ışından kısa, x ışınından uzun dalga boyuna sahip (yaklaşık 100-400 nm) bir elektromanyetik radyasyondur.
Oda soğutucularda UV-C uygulamaları
UV lambalar dalga boylarına göre sınıflandırırlar. Oda soğutucularda bakteri dezenfeksiyonu için en uygun 200-280nm ile kısa dalga boyuna sahip olan UV-C uygulamasıdır. Tablo 1’de görüldüğü gibi kısa dalga boyu ve yüksek enerjisiyle UV-C lamba, mikroorganizmalar üzerinde önemli bir dezenfeksiyon etkisine sahiptirler. Bu özelliğiyle oda soğutucularda yüzeylerin ve ortama üflenen havanın dezenfekte edilmesinde kullanılırlar.
Tablo 1. UV Lamba sınıfları
Resim 1’de görüldüğü gibi oda soğutucunun davlumbaz boşluğuna (fan ve lameller arasındaki boşluk), UV-C lambalar dizilerek dezenfeksiyon alanı oluşturulur. Burada fanlardan emilen ve lameller üzerinden geçen havanın % 99 dezenfekte edilmesi hedeflenmektedir.
Resim 1. UV-C lamba yerleşimi
Lamba seçimi yapılırken, hava akımının sıcaklığı ve nemi, hava debisi, hava hızı, oda soğutucunun yüzey kaplaması, etki etmesi istenen mikroorganizmalar bilinmelidir.
UV lambanın ısıya ve eksi derecelere dayanımı göz önüne alınmalıdır. Oda soğutucularda hava hızı yükseldikçe UV ışınımı etkisi azalır. UV lambalar ortalama 20-22°C aralığında ve 2-2,5 m/s hava hızlarında çalışması için tasarlanmıştır. UV ışını ulaşmadığı (görmediği veya üzerine yansımadığı) yüzeylerde etki göstermez. UV lambaların nemli ortamlarda kullanılması durumunda mutlaka IP sınıflarına dikkat edilmeli ve lamba içine nem girişi olmamalıdır.
Tüm bu kriterler göz önünde bulundurularak hedef mikroorganizmayı etkisiz hale getirecek UV dozunu belirleyip buna uygun lamba seçimi yapılmalıdır.
Ekmek soğutma prosesi ve UV-C
Resim 2’de bir ekmek soğutma prosesi için özel olarak tasarlanan oda soğutucuda 12 adet UV-C lamba kullanılmıştır. Ürünün soğutma kapasite 58kW olup, ihtiyaç duyulan hava debisi 3 adet fan tarafından sağlanmaktadır. Ürünün boyutları ve ayak yapısı spiral IQF yerleşimine uygun tasarlanmıştır.
Hijyenik tasarım esaslı olan ürünün lamel malzemesi AlMg(Alüminyum ve Magnezyum) olup, boruları ve dış kasetleme malzemesi paslanmazdır. UV-C lambaya erişim kolaylığı açısından fanlar menteşeli tasarlanmıştır (Resim 2). İşletme ve bakımları kolaydır. UV lambanın yerleştirildiği hücrede mutlaka güvenlik şalteri olmalı ve hücre kapısı açıldığında lambanın enerjisini kesmelidir. Lambaya toz veya kirletici gelmiyorsa ekonomik ömürleri içinde herhangi bir bakıma ihtiyaç duymazlar. Lambaların ömürleri tiplerine göre farklılık göstermektedir. Tedarikçiden alım esnasında lamba ömürleri öğrenilmelidir.
Resim 2. UV-C Lambalı hijyenik oda soğutucular
Yapılan uygulamayla IQF’ın içinden geçen tüm havanın dezenfekte edilmesi hedeflenmektedir. Bu sayede ekmeklerin tazeliği uzun süre korunacak ve raf ömrü uzayacaktır.
UV-C uygulamalarında işçi sağlığı ve güvenliği
İşçi sağlığı ve güvenliği kurallarına uygun hareket edildiğinde UV uygulamaları insan sağlığına zarar vermezler. Bu açıdan UV lambalar ile çalışırken kesinlikle çıplak gözle lambalara bakılmamalıdır. UV ışını kornea zedelenmesine ve geçici/kalıcı körlüğe sebep olabilir. Uzun süre maruz kalınması halinde deride kızarmaya ve yanığa da neden olmaktadır. UV ışınına karşı, göz koruyucu maske ve eldiven kullanılmalıdır.
Not: Friterm, Avrupa Hijyenik Mühendislik ve Tasarım Grubu’na (EHEDG) 2017 yılında üye olmuştur. Hijyenik tasarım çalışmalarında EHEDG (www.ehedg.org) Türkiye Temsilcisi Prof. Dr. Onur Devres’e katkıları için teşekkür ederiz.